وبلاگ خبری "در انتظار ظهور"

(منبع سایت موعود)
اشاره:
آيت‌الله حاج شيخ علي كريمي جهرمي، متولد 1320 در جهرم، از اساتيد و عالمان گران سنگ حوزة علميه قم است. ايشان، از محضر درس بزرگاني همچون حضرات آيات سيد محمد باقر آيت‌اللهي، سيد محمد باقر سلطاني، شاهرودي، محقق داماد، ميرزا هاشم آملي، شيخ مرتضي حائري، امام خميني و گلپايگاني بهره برده و طيّ ساليان متمادي، آثار متعددي در موضوعات مختلف ديني، به ويژه اهل بيت عصمت و طهارت(ع) نگاشته است.

آيت‌الله كريمي جهرمي از مهدي‌پژوهان آگاه و پرتلاش معاصر است كه ده‌ها كتاب و مقالة وزين به قلم وي در اين موضوع به رشتة تحرير در آمده است؛ از جمله: عنايات حضرت مهدي(ع) به علما و مراجع تقليد، مهدي(ع) مقتداي مسيح، حقوق فراموش شدة امام زمان(ع)، به ياد مهدي زهرا(س)، صحيفة آفتاب (سخنان گهربار امام زمان(ع))، بحث‌هايي پيرامون زيارت ناحية مقدسه، بررسي مقايسه‌اي بين حضرت مهدي و امام حسين(ع)، حديث آرزومندي (شرح دعاي ندبه) و...
به مناسبت نهم ربيع‌الاول، سالروز آغاز امامت حضرت امام عصر(ع) دربارة دعاي شريف ندبه، با ايشان به گفت‌وگويي صميمانه نشستيم كه حاصل آن را تقديم خوانندگان گرامي موعود مي‌كنيم. باشد كه طبع لطيف صاحب آن را بيارايد.

 

 

 دعاي شريف ندبه از كداميك از معصومين(ع) نقل شده و از حيث سند تا چه حد قابل اعتماد و اعتناست؟
  يكي از مسائلي كه معمولاً دربارة دعاي ندبه بحث مي‌شود همين بحث سند آن است. دعاي ندبه از امام صادق(ع) نقل شده است، ولي روايتي كه اين دعا در آن ذكر شده مرسله است. چون دعاي ندبه جزء مستحبات است و نه واجبات بنابر قاعده تسامح در ادلة سنن2، چندان لزومي ندارد كه به دنبال صحت سند آن باشيم و به قصد رجا مي‌توان آن را قرائت كرد.
علاوه بر اين، چند معاضد و تقويت‌كننده نيز مي‌توان براي سند دعاي ندبه ارائه كرد كه عبارتند از:

1. كثرت نقل بزرگان دين؛ علمايي كه در دينشان بسيار محتاط بودند و با احتياط زياد فتوا مي‌دادند و در مقام نقل اخبار و سخن گفتن، با احتياط بسياري قدم  برمي‌داشتند، اين دعا را نقل كرده‌اند؛ از جملة اين بزرگان سيد بزرگوار و عارف بالله سيد بن طاووس(ره) است كه از علماي قرن هفتم هجري به شمار مي‌آيد. ايشان كتاب‌ها متنوع و مقبول نزد همة علما دارد. بنده تاكنون با عالمي برخورد نكرده‌ام كه كوچك‌ترين خدشه‌اي به مقامات علمي، عملي و كتاب‌هاي ايشان وارد كند. سيد بن طاووس در دو كتاب اقبال الاعمال و همچنين مصباح الزائر اين دعا را نقل كرده‌ است. با توجه به اينكه ايشان عالم بسيار معتبر و محترمي است،3 تنها با نقل اين دو كتاب، دربارة دعاي ندبه اطمينان حاصل مي‌شود.

شيخ محمد بن مشهدي حائري، كه از اعلام قرن ششم است در كتاب مزار كبير اين دعا را نقل كرده‌اند. همچنين قطب‌الدين راوندي (م 573 ق) كه در صحن مطهر حضرت معصومه(س) مدفون است در مزار قديم، و ابوالفرج قطاني از بزرگان قرن پنجم و معاصر مرحوم نجاشي هم در كتاب مزار4 خود اين دعا را نقل كرده‌اند.

از ديگر اعلامي كه به نقل اين دعا مبادرت ورزيده‌اند محدث بزرگوار مرحوم علامه مجلسي(ره) است5 كه در كتاب مزار بحارالأنوار و همچنين كتاب شريف زادالمعاد اين دعا را نقل كرده است. جالب اينجاست كه بدانيم ايشان در كتاب زاد المعاد، اين دعا را معتبر خوانده ‌است. معناي اين كلام اين است كه ايشان سلسلة سند دعا را به طور قطعي و يقيني تا امام صادق(ع) يافته‌ است.6

سيد صدرالدين يزدي از شاگردان مرحوم آقا جمال خوانساري (م 1154 ق) نيز اين دعا را نقل كرده و در كتاب كوچكي به شرح آن پرداخته ‌است. ايشان در اين كتاب قرائت دعاي ندبه را در روز جمعه، عيد فطر، عيد قربان و عيد غدير مستحب دانسته است، اين مطالب حكايت از اين دارد كه ايشان روايت دعاي ندبه را معتبر مي‌دانسته است.
محدث نوري(ره) صاحب نجم‌الثاقب و شاگرد ايشان مرحوم محدث نامدار شيخ عباس قمي(ره) صاحب مفاتيح‌الجنان نيز اين دعا را نقل كرده‌اند. لازم به ذكر است كه مرحوم شيخ عباس قمي خيلي در نقل مطالب احتياط مي‌كرده و بسياري از دعاها را نقل نكرده است.

2. استناد و تمسك بزرگان و محققان قرن‌هاي اخير به بخش‌هايي از اين دعا: از اين دسته از بزرگان اولين كسي را كه به خاطر مي‌آورم مرحوم شيخ مرتضي انصاري است كه در كتاب مكاسب در باب خيارات به مناسبت بحث دربارة شروط ابتدايي و ضمن عقد، اين عبارت را از دعاي ندبه نقل مي‌كند:
بعد أن شرطت علهيم الزّهد في درجات هذه الدّنيا الدّنيـّـة و زخرفها و زبرجها فشرطوا لك ذلك
ايشان از اين عبارت براي استدلال بر مبناي فقهي خود استفاده كرده و جواز شرط ابتدايي را نتيجه گرفته است. بزرگاني هم كه بر مكاسب، شرح نوشته‌اند مانند: مرحوم ايرواني، مامقاني، محقق نامدار كم نظير مرحوم شيخ محمدحسين غروي اصفهاني و مرحوم سيد عبدالحسين لاري نجفي در حواشي علمي و دقيق خود، اين بخش را آورده‌اند.
به عبارت ديگر نزد اين فقها آنقدر دعاي ندبه معتبر بوده كه در فتواي فقهي به آن استناد جسته‌اند.

3. مضامين عالي موجود در دعا، به خصوص استفاده‌هايي كه از آيات قرآن شده است. استفاده و اقتباس از قرآن در دعاها موجب اطمينان نسبت به آن دعا مي‌شود. عباراتي مثل « ثمّ جعلت أجر محمّدٍ صلواتك عليه و آله مودّتهم في كتابك فقلت: قل لا اسألكم عليه أجراً إلاّ المودّة في القربي»7، يا «إنّما أنت منذرٌ ولكلّ قومٍ ‌هادٌ و...»8

4. روايتي كه شيخ صدوق در كتاب كمال الدين آورده است كه البته دربارة دعاي ندبه نيست ولي بي‌شباهت به آن هم نيست. مفضل نقل مي‌كند: بر امام صادق(ع) وارد شدم، ديدم با لباس مخصوصي نشسته‌اند و خيلي واله و سرگردان هستند؛ اشك مي‌ريزند و مي‌گويند:
اي آقاي من غيبت تو مرا ناراحت كرده و ...
و با عباراتي از همين دست آن را ادامه مي‌دهند كه اين مطالب مي‌تواند نشان بدهد كه احتمال صدور دعاي ندبه از امام ششم(ع) وجود دارد به خصوص كه راوي نقل مي‌كند حضرت در فراق اين فرزند هنوز به دنيا نيامدة خود چنان مي‌گريست كه اشك از ديده‌هايشان جاري بود.
با اين جهت‌هايي كه برشمرديم اگر انسان دنبال اشكال‌تراشي و بهانه‌آوردن نباشد، يقيين پيدا مي‌كند كه اين دعا از خزائن وحي الهي و خاندان پيامبر(ص) است.


  اشاره فرموديد كه مستحب است دعاي ندبه در اعياد اسلامي و شيعي قرائت شود، با توجه به اينكه معناي ندبه، گريه و زاري است چه نسبتي ميان اين دو وجود دارد؟
  سؤال جالبي است و تاكنون با آن برخورد نكرده بودم. دعاي ندبه دعاي آه و اسف و افسوس خوردن در فراق محبوب، حضرت بقيةالله صاحب‌الزمان(ع) است. رابطه ميان اين‌دو يك تناسب بسيار لطيف است. مرحوم غروي اصفهاني در يكي از اشعارش مي‌گويد:
آمد بهار و بي گل رويت بهار نيست
باد صبا مباد چو پيغام يار نيست
دل‌دادگان و علاقمندان خاندان پيامبر(ص) با قرائت اين دعا در چنين ايامي مي‌خواهند اعلام كنند امروز روز شادي است ولي ما بي تو آن نشاط و شادي واقعي را نداريم و زماني ما آن خرسندي و طراوت را پيدا مي‌كنيم كه تو بيايي. الان ما بر اساس تعبد است كه اين ايام را عيد مي‌گيريم والاّ عيد حقيقي ما پس از ظهور است.
نسبت دومي كه مي‌شود بيان كرد، اينكه عيد ما زماني عيد واقعي است كه به ياد تو باشيم. در اشعاري منسوب به امام سجاد(ع) آمده:
 و نحن أعيادنا مآتمنا،
 اعياد ما ماتم‌هاي ماست.
يعني ما در ايام عيد، ماتم داريم كه چرا حق به حق‌دار سپرده نشده است. خلاصه اينكه با همين اشك و آه و سوز و گدازها خودمان را آرام مي‌كنيم و روز براي ما عيد مي‌شود.


 براي قرائت دعاي ندبه چه فضيلت‌هايي نقل شده است؟
 خود اطاعت از امر امام(ع) كم فضيلتي نيست و هر چقدر فضايل، ديگر در خود دعا مخفي شده باشند اين امر كفايت مي‌كند.

فضيلت دوم برقراري ارتباط با امام معصوم(ع) است و چه ثوابي و مقامي از اين بالاتر وجود دارد كه انسان با امام زمان خودش در ارتباط باشد. فضايل محدود به خواب و مكاشفه و امثال آن نمي‌شود. آنها به جاي خود، ولي هر سطر اين دعا انسان را با فضيلتي از فضايل آشنا مي‌كند. اينكه دعا، ارتباط انسان را با خدا، رسول خدا(ص) و امام زمان(ع) تقويت و اسباب جلب رضايت آنها(ع) را فراهم مي‌كند، بالاترين فضايل است. به علاوه وقتي انسان در اين عبارات دقت كند و آنها را با توجه بخواند خيلي از بايدها و نكاتي را به دست مي‌آورد كه تا پيش از آن در نظرش وجود نداشته و نمي‌دانسته است.


 چه مضامين اعتقادي و اخلاقي در اين دعا بيان شده است؟
 در اين دعا از نبوت عامّه و خاصّه صحبت به ميان آمده است؛ گاه به طور كلي و گاه به طور خاص به اسامي بعضي از انبيا به خصوص پيامبر اكرم(ص) اشاره شده است. در لابلاي آن هم بحث قضا و قدر كه از مباحث مهم است، بيان شده. انسان اگر در مقام تسليم نباشد توحيدش دچار خلل مي‌شود. بحث معراج پيامبر اكرم(ص) در اين دعا آمده است كه آن هم يكي از مهم‌ترين مباحث نبوت خاصه است. امام صادق(ع) فرموده‌اند: «هر كس معراج را انكار كند شفاعت ما نصيب او نخواهد شد». در ادامه دعا هم با تعابيري زيبا و جذاب بحث امامت خاصّه و عامّه مي‌آيد و پس از نقل خلاصه‌اي از زندگاني اميرمؤمنان(ع) و ماجراي جنگ ناكثين، مارقين و قاسطين به ديگر ائمه(ع) به طور كلي پرداخته مي‌شود.10
پس از آن انسان متوجه شخصيت امام عصر(ع) مي‌شود و انواع التهاب‌ها، تمجيدها و اظهار علاقه و محبت‌ها نسبت به آن حضرت عرضه مي‌شود.
مطالبي كه در اين دعاي شريف آمده محدود به اينها نمي‌شود. مطالب اخلاقي متعدّدي در اين دعا مطرح شده است به خصوص مطلبي كه در اين عبارت آمده است:
بعد أن شرطت عليهم الزّهد في درجات هذه ‌الدّنيا الدنيّة و زخرفها و زبرجها فشرطوا لك ذلك و علمت منهم الوفاء به فقبلتهم و قرّبتهم و ... .
عبارات خيلي جالب و لطيفي است و معناي آن اين است كه رسيدن انبياي الهي به مقامات عالي و قرب حق‌تعالي همه در ظلّ يك شرط قرار  داده شده است؛ يعني همان اول از خداوند با ايشان شرطي كرده است و آن شرط اين است كه در اين دنياي پست و دني با زخارف و ظواهر زودگذر و تمام شدني بايد زاهد باشند و آنها هم اين شرط را قبول كردند.


 امام عصر(ع) چه حقوقي بر عهدة ما دارند كه بايد از خداوند بخواهيم ما را در اداي آنها موفق كند و نسبت بين ولايت امام عصر(ع) و اجابت دعا و گسترش رزق و ... چيست؟

 امام زمان(ع) به هر حال حقوقي بر گردن ما دارد كه اين حقوق با گريه و امثال آن ادا نمي‌شود. بنده مطلبي نوشته‌ام با عنوان «حقوق فراموش شدة امام زمان(ع)» كه در آن به برخي از حقوق امام زمان(ع) اشاره كرده‌ام. شايد مهم‌ترين آنها اين است كه انسان پايگاه امامت را بشناسد و بداند كه امام(ع) ناظر بر اعمال انسان است. امام زمان(ع) عصمت دارند و كسي كه مي‌خواهد با ايشان ارتباط داشته باشد بايد از نوعي عصمت ـ ولو در مرتبة پايين ـ بهره‌مند باشد. ادب هم يكي از مهم‌ترين آداب است. نقل شده امام(ع) به عمرو بن عبيد فرمودند: «بگو با آن شخص مخالف چطور مباحثه كردي؟ گفت جايي كه شما هستيد نمي‌توانم صحبت كنم و خلاف ادب است. حضرت فرمودند: وقتي ما امر مي‌كنيم شما بايد اطاعت كنيد. آنها امام را اينجوري مي‌شناختند كه حتي صحبت كردن در حضور ايشان را پايين‌تر از مقام امام(ع) مي‌دانستند. در قرآن كريم هم آمده كه:
اي كساني كه ايمان آورده‌ايد، صدايتان را بلندتر از صداي پيامبر مكنيد. 11

و باز در جاي ديگر آمده: وقتي رسول خدا(ص) را صدا مي‌زنيد همان طوري نباشد كه رفيقتان را صدا مي‌كنيد12، بلكه بايد محترمانه باشد و اين از جمله حقوق رسول خدا(ص) است. ما الان در دورة امام زمان(ع) زندگي مي‌كنيم و حقوق ايشان را بايد مدّ نظر داشته باشيم؛ از حقوق ايشان شناخت مقام امامت است و اطاعت:
اي كساني كه ايمان آورده‌ايد، خدا را اطاعت كنيد و پيامبر و اولياي امر خود را [نيز] اطاعت كنيد. 13

بايد به آنها احترام گذاشت و حرمت محضرشان را رعايت كرد. نمي‌شود انسان انواع آلودگي‌ها را داشته باشد و خودش را متصل به آن مقام عصمت بداند.

در اين دعا مي‌گوييم: «رأفت، رحمت، دعا و خير و... امام زمان(ع) را شامل حال ما بگردان». اينها هم اسراري دارد؛ چون امام(ع) روح ديانت است آن هم ديانتي كه كاملاً با واجبات و مستحبات مقرون باشد و ديانتي كه از روح ولايت علي و آل علي(ع) برخوردار نباشد هيچ ارزشي ندارد. نماز و عبادات انسان به بركت و با نظر امام زمان(ع) و دعاي ايشان مقبول درگاه الهي مي‌شود. براي انسان بايد مهم باشد كه آيا امام زمان(ع) از دست او راضي است يا خير. دعاي امام زمان(ع) اگر شامل حال انسان بشود خيلي اتفاقات مي‌افتد. از آن طرف مگر اين نبود كه گاهي انبيا و اولياي الهي غضب مي‌كردند. نوح نبي مي‌گويد:
پروردگارا، هيچ كس از كافران را بر روي زمين مگذار. 14

گاهي ممكن است قلب معصومين(ع) به خاطر رفتار ناشايست ما ناراحت بشود و به ما رو نكند. بعضي به در منزل امام زين‌العابدين(ع) آمدند و گفتند ما از شيعيان ايشان هستيم. حضرت دم در آمده و فرمودند: «آثار تشيع را در سيماي شما نمي‌بينم». خلاصه اينكه اين امكان هست كه امام زمان(ع) از برخي ناراحت و ناخشنود باشند لذا در اين لحظات از خدا مي‌خواهيم كه خشنودي و رأفت و مهر و دعاي ايشان را نصيب ما بكند.


 قبل و بعد از خواندن دعا بايد چه رفتار و منشي را رعايت كنيم كه حداكثر بهره را از اين دعا ببريم؟
  گمان مي‌كنم بايد فرصت و مجالي بگذارد و تفكر كند. روش به دست آوردن حضور قلب در نماز هم همين طور است. اينكه من كه هستم و در چه موقعيتي قرار گرفته‌ام و مي‌خواهم با چه كسي صحبت كنم. وليّ امر حضرت صاحب ـ ارواحنا فداه ـ همة عالم متعلق به اوست و همه چيز در قبضة قدرت ايشان قرار دارد و محيط به جهان هستي است. آنها هم كه دعا را براي ديگران قرائت مي‌كنند، بايد در لابه لاي دعا اين موضوع را به آنها القا كنند و بفهمانند كه اين دعا چه مي‌گوييم و از خواندن آن چه غرضي داريم؟ توجه به اين مطالب خيلي مؤثر است و بعد هم اگر حالي به دست آورد حواسش باشد كه آن حال را از دست ندهد.

بعد از دعا هم  بايد در انسان يك تصميم به وجود آيد، ارتباطش با امام زمان(ع) برقرار شود و متوجه شود كه رودرروي چه كسي صحبت كرده، به چه كسي تقرب يافته، دردهايشان را با چه كسي مطرح كرده و طالب دعا و رضاي چه كسي شده است. اگر اين مفاهيم در ذهن انسان بيايد كه من دعا خوانده‌ام و با خدا و امام زمان(ع) مرتبط شده‌ام و دنبال تقرّب به وجود پاك ايشانم به طور طبيعي تا هفتة بعد مواظب است از گناه دور باشد و به هر كاري دست نزند. هر صحبتي را بر زبان نراند و خلاف نكند همين دعا مي‌تواند ضامن او تا هفتة بعد باشد و توجه هم كه خيلي زياد شد ممكن است فقط يك جلسة دعا كل عمر انسان را تضمين كند.
  با تشكر از شما كه در اين گفت‌وگو شركت كرديد.